Những nhạc cụ trong hát Ả Đào

Nhạc cụ là một trong những thành tố quan trọng không thể thiếu trong mỗi làn điệu, câu hát. Để hiểu được vai trò và giá trị của các nhạc cụ trong âm nhạc truyền thống, các bạn hãy cùng TẠ THÂM tìm hiểu qua bài viết “Các nhạc cụ trong hát Ả Đào” qua bài viết dưới đây nhé!

Theo Phan Kế Bính trong cuốn “Việt Nam Phong tục”, hát Ả Đào gồm những người được gọi là “can nhi vũ nữ”, tập nghề ca vũ từ thuở nhỏ, chừng 17 hay 18 tuổi đã đi hát được. Ả Đào ở quê thường đi hát ở các nơi đình đám, Ả Đào có lệ giữ cửa đình, khi đến mùa thì dân chúng tụ hợp về cửa đình, nhóm ở đâu thì hát ở đó, mỗi khi hát kéo nhau từ 20 đến 30 người từ già đến trẻ kể cả đào, kép. Hết vụ hát thì lại về quê cày bừa làm ăn.

Hát Ả Đào phải có đàn, có phách, đàn phách phải theo tiếng hát, lại cần nhất là người nghe hát phải biết đánh Trống Chầu. Hát Ả Đào có đánh trống Chầu  bằng loại trống nhỏ, tương tự như hát Tuồng hay Chèo, để người thưởng thức tham gia trình diễn. Ở các sân khấu truyền thống, tiếng Trống Chầu điểm chỗ đáng khen hay đáng chê, nhưng tiếng Trống Chầu ở hát Ả Đào còn là một âm thanh hòa tấu (như các lối đánh Trống Chầu có quy tắc: xuyên tâm, Lạc nhạn…). Đánh Chầu phải có phép: mới đầu ngồi đánh ba, bốn hoặc năm sáu tiếng: gọi là trống giục để giục. Đến lúc hát thì chỗ nào dứt câu điểm một tiếng (bằng cắt trạc thùng) gọi là điểm câu. Ngoại giả chỗ nào câu văn hay, hoặc giọng lên xuống khéo thì điểm một tiếng hoặc hai ba tiếng (cắc), nghĩa là tiếng khen. Có chỗ đánh luôn hai tiếng (thùng) rồi hạ một tiếng (cắc) thì gọi là tiếng hạ mã; có chỗ cắc một tiếng lại điểm hai, ba tiếng thùng thì gọi là tiếng thượng mã. Có chỗ đánh thùng, cắc, thùng thì gọi là xuyên tâm; có chỗ đánh luôn 3 tiếng thùng rồi thêm một tiếng cắc lại vớt theo một tiếng thùng, gọi là tiếng lạc nhạn.

Những nhạc cụ sử dụng trong hát Ả Đào:

• Đàn Đáy:

Đàn Đáy là một loại đàn đặc biệt do người Việt Nam sáng tạo, có tính dân tộc rõ rệt với đặc điểm độc đáo: ngón nhấn ở các cây đàn khác âm thanh sẽ nghe cao lên trong khi ở đàn Đáy thì với ngón nhấn trong khi bấm lên dây, miết về phía bầu vang làm cho đoạn dây từ cung phím đến bộ phận mắc dây chùng xuống âm thanh sẽ nghe thấp đi cách đàn có tiếng lia, tiếng mượn…

• Phách Ả Đào:

Phách Ả Đào gồm: 1 bàn phách, lá phách và tay ba.

Bàn phách: Là một miếng tre già dài chừng 30cm, bản rộng khoảng 4cm. Hai đầu bàn phách là hai mẩu tre già để làm chân nâng mặt bàn phách lên không chạm đất và tạo âm vang. Trông bàn phách giống một chiếc ghế dài nhỏ mà hai đầu mẩu tre là hai chân đế.

Lá phách: một dùi gõ kép gọi là lá phách gồm hai thanh dẹt ấp vào nhau. Hai lá phách dài khoảng 28cm, gồm hai mảnh để chập vào nhau như một chiếc dùi bổ dọc ra, do tay phải người đánh phách cầm chập vào nhau để gõ vào mặt bàn phách.

Tay ba: là dùi gõ cầm bằng tay trái, chiều dài như hai lá phách, tay ba thường làm bằng gỗ mít.

• Trống Chầu:

Trống Chầu là nhạc khí mang rung gõ do người Việt Nam sáng tạo. Trống Chầu trong hát Ả Đào  tương tự như Trống Đế, trống có hai mặt đường kính khoảng 15cm, được bịt bằng da trâu nạo mỏng, tang trống làm bằng một khúc gỗ mít khoét rỗng ruột cao khoảng 18cm, dùi trống còn gọi là roi chầu làm bằng gỗ nguyệt quý hoặc gỗ găng. Trống Chầu chỉ đánh một dùi âm thanh Trống Chầu của hát Ả Đào cao, trong sáng.

Ngoài ra, vào khoảng thế kỷ XV Ban nhạc Ả Đào có:

• Sênh tiền: Sênh tiền là nhạc khí tự thân vang gõ, quẹt, lắc do người Việt Nam sáng tạo.

Sênh tiền làm bằng ba thanh gỗ tốt, thường là gỗ Trắc hay gỗ Cẩm Lai, chiều dài khoảng 25cm, chiều ngang khoảng 3cm và dày khoảng 0.6cm. Thanh gỗ thứ nhất và thanh gỗ thứ hai được nối liền bằng một sợi dây da ngắn, trên mặt lỗ trừ đoạn tay cầm, đều có khứa những đường rãnh ngang. Ở cuối có đóng một hoặc hai cái đinh có xâu một số đồng tiền. Thanh thứ ba ngắn hơn 1 chút, có khứa răng cưa bên cạnh, cạnh trái khứa từ đầu đến giữa, cạnh phải từ đầu đến cuối.

• Trống Mảnh:

Trống Mảnh là nhạc khí màng rung của dân tộc Việt, ngày xưa gọi là “Đơn diện cổ” .Trống Mảnh chỉ có một mặt được bịt da, tang trống nhỏ và mỏng, sơn son thếp vàng.

• Trống Phong Yêu: hay còn gọi là Trống Tầm Bông (vì có hai mặt trống có hai âm khác nhau: tầm và bông) là nhạc khí màng rung của dân tộc Việt. Trống Phong Yêu có tang trống bằng gỗ, dài khaongr 45cm, giữa tang trống thắt lại, một đầu hình cầu, đầu kia lo era như miệng phểu. Hai mặt trống được bịt da, một nặt nhỏ đường kính khoảng 15cm, một mặt to đường kính khoảng 20cm, buộc chằng với nhau bằng những sợi dây mây để căng da trống.

Ở bất cứ làng quê Việt Nam nào cũng có đôi ba làn điệu dân ca, điệu lý, lời ru, hò, vè,…mang dáng dấp và phong cách của âm nhạc truyền thống. Những thể loại âm nhạc này là một nhu cầu không thể thiếu đối với những người lao động, là nơi để thổ lộ tình cảm, tâm tư và qua đó để có thêm sự phấn chấn, sức mạnh trong lao động sản xuất, trong chiến đấu, trong cách giáo dục con cháu về truyền thống của ông cha và là phương tiện giao tiệp với thế giới thần linh trong tâm tưởng. Đây cũng chính là một phần trong kho tàng âm nhạc truyền thống của Việt Nam.

Là những thế hệ hậu sinh, Nhạc cụ truyền thống TẠ THÂM hiểu rằng việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa âm nhạc truyền thống của mỗi dân tộc là con đường tất yếu đối với sự phát triển văn hóa âm nhạc của mỗi dân tộc trong sự hội nhập với các nền văn hóa khác trên thế giới. Chính vì thế, những nhà làm đàn TẠ THÂM đã gửi gắm tất cả tình yêu, sự trân quý đối với âm nhạc truyền thống trên từng cây đàn. TẠ THÂM mong muốn góp phần nhỏ vào việc gìn giữ và bảo tồn những nhạc cụ truyền thống nói riêng và nền âm nhạc truyền thống nói chung. Được lắng nghe và cảm nhận âm thanh của những cây đàn TẠ THÂM góp mặt trong các điệu hò, câu hát truyền thống là niềm tự hào cũng là động lực để TẠ THÂM chế tác những cây đàn chất lượng đẳng cấp hơn nữa mang đến cho các nghệ sỹ biểu diễn chuyên nghiệp những  người bạn tri âm, tri kỷ đồng hành trên chặng đường bảo tồn các giá trị âm nhạc truyền thống Việt Nam.

Tài liệu tham khảo: Cuốn “Nhạc khí các dân tộc Việt”.