Hát văn thờ là một loại hình âm nhạc cổ truyền độc đáo giữa lòng thủ đô Hà Nội, thường do ba cung văn thực hiện: một người đánh đàn nguyệt, một người đảm nhiệm các nhạc cụ gõ gồm phách, cảnh, trống ban và một người đánh trống cái. Ba người này có thể luân phiên nhau hát. Không sử dụng thanh la trong thành phần bộ gõ là điểm khác biệt giữa Hát văn thờ và Hát văn hầu.
Đàn nguyệt là nhạc cụ đi giai điệu chủ chốt trong dàn nhạc Hát văn thờ. Đàn nguyệt còn được gọi là đàn song vận (đàn 2 dây), nguyệt cầm (cây đàn hình mặt trăng), đàn kìm (từ miền trung trở vào) là một trong những nhạc cụ đặc sắc của người Việt đã gắn bó với lịch sử dân tộc từ khá sớm. Tại bệ đá ở chân cột chùa Phật tích (huyện Tiên Sơn, tỉnh Hà Bắc) được xây dựng vào thời Lý thế kỷ XI, còn ghi lại hình ảnh hòa tấu ban nhạc trong đó có đàn nguyệt và các nhạc cụ khác như sáo dọc, sáo ngang, đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn nhị, trống bản, trống cơm. Đàn nguyệt có mặt trong hòa tấu cổ truyền của người Việt như trong hát văn, phường bát âm ngoài miền Bắc, nhạc tính phòng Huế, nhạc Tài tử Nam Bộ, nhạc Cải Lương, dàn Nhã nhạc cung đình.
Theo Giáo sư Trần Văn Khê, đàn nguyệt của người Việt có nguồn gốc từ cây nguyệt cầm (Yue k’in) của người Trung Hoa do Nguyễn Hàn tự là Trọng Dung đời nhà Tấn chế tạo ra. Nguyệt cầm của Trung Hoa có mặt đàn hình tròn tựa mặt trăng, được làm từ gỗ cây ngô đồng, có 4 dây, gắn phím thấp và đánh theo thất cung. Khi vào tới Việt Nam, đàn nguyệt đã được biến đổi để phù hợp với thẩm âm của người Việt, mặt đàn vẫn hình tròn, một số đàn vẫn giữ 4 tai nhưng rút xuống còn 2 dây, cần đàn dài hơn, phím đàn gắn cao hơn để có thể diễn tả những kỹ thuật rung, nhấn, luyến láy và đánh theo ngũ cung. Theo một số nghệ nhân, đàn nguyệt trong Hát văn thờ phổ biến lên dây theo hai kiểu chính là dây bằng (dây quãng 5) và dây lệch (dây quãng 4). Dây bằng thường được sử dụng khi hát các làn điệu Thổng, Phú bình, Phú chênh, Phú dầu, Phú nói, Đưa thư, Vãn, Dọc, Hãm, Kiều dương, Dồn. Dây lệch đối với các làn điệu Bỉ, Miễu, Cờn. Như vậy, kiểu dây bằng chiếm ưu thế trong âm nhạc Hát văn thờ.
Danh mục tin
Bài viết khác
- Kỹ thuật chơi đàn Đoản
- Đàn Đoản
- Nhạc cụ của dân tộc Xơ đăng tại tỉnh Kon tum
- Nhạc cụ của dân tộc Giáy tại tỉnh Lào Cai
- Nhạc cụ trong hát ca trù
- Nhạc cụ của dân tộc H’Mông tỉnh Nghệ An
- Nhạc cụ của dân tộc Khơ mú tại tỉnh Nghệ An
- Nhạc cụ của dân tộc Thái tại tỉnh Nghệ An
- Nhạc cụ trong múa then của dân tộc Tày
- Nhạc cụ của dân tộc Giẻ-Triêng (nhóm Triêng) tại tỉnh Kon Tum
