ÐÀN TAM

Đàn Tam là nhạc khí dây gảy phổ biến trong Dân tộc Việt (người Tày, Thái có Ðàn Then 3 dây nhưng nguyên tắc và âm sắc hơi khác với Ðàn Tam, thực chất tiếng Ðàn Tam rung trên mặt da còn tiếng Ðàn Then rung trên mặt gỗ mỏng). Ðàn Tam hiện nay có cỡ nhỏ, cỡ vừa và cỡ lớn (âm trầm). Ðàn Tam cỡ nhỏ và cỡ vừa có thể đánh giai điệu và hòa âm. Ðàn Tam có thể diễn tấu các bản nhạc có tốc độ nhanh, đánh láy đầu, láy đuôi hoặc biến tấu. Về âm lượng Ðàn Tam có thể vang bằng hai đàn dây gảy khác, loại Tam cỡ lớn có thể tăng thêm âm trầm cho dàn nhạc.

Để giúp các bạn hiểu hơn về cây đàn Tam, hãy cùng Tạ Thâm tìm hiểu chi tiết về cây đàn này nhé!

1.      Hình thức cấu tạo

Đàn Tam là nhạc khí dây gảy, có ba dây, ba cỡ: đại, trung, và tiểu, loại tiểu là phổ biến nhất.

1.      Thùng đàn

2.      Mặt đàn

3.      Dọc đàn (cần đàn)

4.      Dây đàn

5.      Bộ phận lên dây

6.      Phím đàn

Thùng đàn: hình bầu dục, thành đàn làm bằng gỗ cứng, khá nặng, đáy đàn bịt gỗ, có lỗ thoát âm.

Mặt đàn: mặt đàn bịt bằng da trăn nay thay bằng da lợn, trên mặt đàn có ngựa đàn.

Dọc đàn (cần đàn): khá dài, bằng gỗ cứng, mặt cần đàn không có phím.

Dây đàn: dây đàn bằng tơ se, nay thay bằng nylông, cỡ to nhỏ khác nhau, ba dây mắc vào cuối bầu đàn, chạy qua ngựa đàn, kéo lên cần đàn, trước khi xỏ vào trục dây được luồn qua một miếng xương đục thủng ba lỗ đặt trên mặt cần đàn. Miếng xương có thể di chuyển kéo lên cao gần đầu đàn hay hạ xuống phía hộp đàn giống như cái khuyết ở Ðàn Nhị, có tác dụng làm âm thanh cao lên hay hạ xuống khi cần thiết. Ðàn Tam hiện nay đã bỏ miếng xương ấy. Dây đàn cách nhau một quãng 4 đúng và một quãng 5 đúng. (Sol - Ðô¹ - Sol¹).

Ví dụ (138-1)

Bộ phận lên dây: có 3 trục gỗ để lên dây, trên đầu cần đàn là hốc luồn dây có 3 trục dây (bên hai, bên một) một trục gỗ xuyên ngang hai bên thành đàn (ở phía cuối thân đàn) để mắc dây và lên dây. Bộ phận lên dây được cải tiến để dây không bị chùng xuống.

Phím gảy đàn: nghệ nhân gảy đàn bằng miếng nhựa với những ngón gảy, hất, vê... 

2.      Màu âm, tầm âm

Màu âm Ðàn Tam trong sáng mà lại ấm, vang, khoảng âm thấp hơi đục, thích hợp với nhạc điệu sôi nổi, khoẻ khoắn và trầm hùng. 

Tầm âm: Ðàn Tam rộng gần 3 quãng tám.

Tầm âm Ðàn Tam nhỏ từ: Sol lên Sol³ (g lên g³),

Đàn Tam vừa từ: Sol^-1 lên Sol² (g^-1 lên g²).

Ðàn Tam lớn từ: Sol^-2 lên Sol¹ (g^-2 lên g¹)

Ví dụ: (139-2)

Ví dụ: (140-12) Thang âm Bắc (hò tư)

Ví dụ: (141-14)

Ví dụ: (142-17)

Ví dụ: (143-19)

Đàn Tam thường được sử dụng trong Phường Bát âm, Dàn nhạc Sân khấu Chèo, ngày nay Ðàn Tam đã được đưa vào Dàn nhạc Dân tộc Tổng hợp hòa tấu gọi là Tam 1, có thêm một dây thành 4 dây, lên dây: Sol, Re¹, La¹, Mi². Người ta còn sáng chế ra Ðàn Tam 2 lên dây: Ðô, Sol, Rê¹, La¹ và Ðàn Tam đại lên dây như  Tam 2, nhưng thấp hơn một quãng 8.